Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Siz sotuvchi sifatida uy narxini kelishgan holda (280 000$) sotuvni amalga oshirgansiz, va ikki tomon kelishib, bir-biridan ajralgach, ya’ni bay’ (savdo) amalga oshgach — bu lozim bay’ hisoblanadi. Ya’ni bu shartnoma orqaga qaytmaydi, ikkala tomon ham uni bir tomonlama bekor qilishga haqli emas, agar ikkovlari rozi bo‘lmasa.

Nabiy ﷺ hadisda aytganlar:

“Ikki sotuvchi ajralmaguncha ixtiyor egalaridir.”
Ajralgach, savdo yakunlangan hisoblanadi.

Shuning uchun:

• Siz uy egasidan 280 000$ talab qilishga haqlisiz.

• U hozir faqat 100 000$ bergan, qolgan 180 000$ uning zimmasidagi qarz bo‘lib qoladi.

Agar u savdoni bekor qilmoqchi bo‘lsa, bu iqāla deyiladi — ya’ni ikkala tomonning roziligi bilan bay’ni qaytarish.
Agar siz iqālaga rozi bo‘lsangiz, u holda:

• Savdo asl narxga — 280 000$ ga bekor qilinadi;

• Siz o‘sha 100 000$ ni unga qaytarasiz;

• U esa uyni sizga qaytaradi;

• 12 000$ ijara puli to‘lash to‘g‘ri bo‘lmaydi, chunki u uyda egalik niyatida yashagan, ijarachi sifatida emas.

Islomda “al-ghunmu bil-ghurmi” qoidasi mavjud — ya’ni “foyda bo‘lsa, zararini ham ko‘taradi”.
U uyda bir yil yashagan bo‘lsa, uyning foydasi ham, xavfi ham uning zimmasidadir. Uy yonib ketsa edi, mas’ul ham o‘zi bo‘lardi.

Demak:

• Agar siz iqālaga rozi bo‘lsangiz, savdo 280 000$ ga bekor bo‘ladi va siz pulni qaytarasiz;

• Agar rozi bo‘lmasangiz, unda u qolgan 180 000$ ni sizga to‘lashi shart;

• Agar pulni hozir bera olmasa, u uyini sotib, undan tushgan mablag‘dan sizga qolgan qarzini to‘lashi lozim;

• Agar uy arzonlashgan bo‘lsa, bu uning zimmasidagi tavakkal bo‘ladi — foyda ham, zarar ham unga tegishli.

Vallāhu a‘lam.