Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Bu haqda — ya’ni, farishtalar duo qilgan kishining duosini qabrdagi mayyitga yetkazadi — degan sahih va aniq xabarlar kelmagan. Bu kabi e’tiqodlar oxir-oqibat odamlarning qabr bilan gaplashishi, qabrda yotganlarga dardini aytib o‘tirishi kabi bid’atlarning chiqishiga sabab bo‘ladi.

Inson vafot etgach, barzax hayotiga o‘tadi. Bu hayot — biz yashayotgan dunyoviy hayotdan butunlay farq qiladi. U dunyo o‘zining o‘zgacha haqiqatlari, qoidalari, holatlari bilan mavjud. Bizga barzax hayoti haqida Rasululloh ﷺ orqali ayrim xabarlar kelgan: odamning qabri unga jannatdan bir deraza ochiladi yoki do‘zaxdan ochiladi va hokazo. Ya’ni, mayyit o‘zining maxsus hayotini yashaydi.

Bu holatda tirik odamning mayyit bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa qilishi, unga savol berishi, u javob qaytarishi, duoni farishta olib borib yetkazishi — bular shariatda sobit bo‘lmagan narsalar. Shuningdek, “falonchi keldi qabring ustiga, duo qildi, salom berdi” degan falsafiy tasavvurlar ham shariat asosiga ega emas.

Rasululloh ﷺ va sahobalardan qabr ustiga borib, mayyitga qarab so‘zlab o‘tirish, shaxsiy ehtiyojini bildirish kabi amallar rivoyat qilinmagan. Aksincha, bu kabi ishlar qabrga sig‘inish, qabrdan hojat so‘rash kabi shirkka eltuvchi yo‘llarga eshik ochib beradi.

Deylik, siz qabr boshida duo qilib, mayyitga qarab gapirdingiz. Sizni ko‘rgan boshqa odamlar: “Bu yerda duo qilinayotgan ekan, demak hojat so‘rash ham mumkin”, deb xato yo‘llarga kirib ketishadi. Shuning uchun bu amallar shariatga ziddir.

Duo qilish esa albatta yaxshi — lekin uni umumiy qilib, mayyitni eslab, Allohdan uni mag‘firat qilishini so‘rab, istalgan joyda qilsa bo‘ladi. Bu shariatga to‘g‘ri va barakali yo‘ldir. Ammo qabr ustida turib unga qarata gapirish va aloqadorlik izlash — bid’at va xatarli e’tiqodga eltadi.

Vallāhu a‘lam.