Bismillah, alhamdulillahi, vassalatu vassalamu ‘ala rasulillahi, amma ba’d.
Bu juda yaxshi va muhim savol. Ko‘pchilik odamlar, jumladan salaf solihlar va hatto sahobalar ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bu haqda so‘raganlar. Chunki Alloh taolo Qur’onda marhamat qiladi:
“Va in minkum illa waariduha. Kàna ‘alà rabbika hatman maqdiyyaa”
(Maryam surasi, 71-oyat)
وَإِن مِّنكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا ۚ كَانَ عَلَىٰ رَبِّكَ حَتْمًۭا مَّقْضِيًّۭا ٧١
“Sizlardan har biringiz, albatta, unga (jahannamga) boruvchidir. Bu, Parvardigoring uchun qat’iy hukm qilingan narsadir.”
Bu oyatda “waarid” so‘zi ishlatilgan. Arab tilida “vurud” degani – suv boshiga borish, ya’ni suvning oldiga kelish degan ma’noni anglatadi. Masalan, bir odam anhor bo‘yiga kelib, u yerdan suv ichmoqchi bo‘lsa, bu holat arab tilida “vurud” deb aytiladi. Bu so‘z aynan kirib ketishni emas, yaqinlashishni, oldiga borishni bildiradi.
Shu ma’noni olgan holda, Allohning “waariduha” degani – “jahannamning oldiga boradi”, deb tushuniladi. Bu jahannamga ichkaridan joy oladi, degani emas.
Ba’zi mufassirlar bu oyatni Sirot ko‘prigidan o‘tish deb tafsir qilganlar. Ya’ni Sirot ko‘prigi jahannam ustiga qurilgan bo‘ladi. Barcha insonlar, hatto payg‘ambarlar ham undan o‘tishadi. Uning narigi tomoni esa jannatga olib boradi. Bu o‘tish holati kimga qanday bo‘lishi – u kishining iymoni va amallariga bog‘liq:
Kimdir ko‘z ochib yumguncha o‘tadi,
Kimdir shamol tezligida,
Kimdir chopqir ot tezligida,
Kimdir yugurgandek,
Kimdir yurib,
Kimdir emaklab,
Kimdir esa sudralib o‘tadi.
Bu yerda eng muhim narsa – o‘tib ketish. Mo‘min kishi Allohning fazli bilan bu ko‘prikdan omon o‘tadi. Bu o‘tish jahannamga kirish emas, jahannam ustidan o‘tishdir.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘sha kunda shunday duo qiladilar: “Robbim, salomatlik ato etgin! Robbim, salomatlik ato etgin!” Bu duo sirot ustidan omon o‘tish uchun qilingan eng yuksak duolardan biridir.
Mo‘min kishi uchun bu holat tandir oldidan o‘tayotgandek bo‘ladi – ya’ni u issiqlikni sezadi, lekin unga zarar yetmaydi. Bu esa jahannamga kirib chiqish emas, undan najot topganidan darak beradi.
Bundan tashqari, Qur’onda mo‘minlar haqida Alloh taolo marhamat qiladi:
“Là khawfun ‘alayhim wa là hum yahzanun”
“Ular uchun qo‘rquv ham, g‘am-ham bo‘lmaydi.”
Bu oyatlar shuni anglatadiki, mo‘minlarga o‘lim paytida farishtalar kelib, jannat bashorati berishadi. Ular do‘zaxga kirishlari kerak degan tushuncha bu oyatlarga ziddir.
Shunday ekan, Qur’ondagi “waariduha” oyatini “jahannamga kirish” deb emas, balki jahannamga yaqinlashish, uning ustidan o‘tish deb tushunish lozim. Bu holat mo‘min uchun rahmatga sabab bo‘ladi – u qayerdan najot topganini ko‘radi, Allohga shukr qiladi. Shu sababli ham, mo‘min jannatga kirganda: “Allohga hamd bo‘lsin, bizni mana shu joyga yetkazdi”, deb shukr aytadi.
Allohu a’lam.
