Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Bu mavzuni biz “Ilohiy sunnat” darslarimizning birinchi darsida batafsil tushuntirgan edik. Uni yana eshitsangiz ham tushunchangiz yanada mustahkamlanadi.

Alloh Subhānahu va Taoloning sunnati shundan iboratki: dunyo va oxiratdagi har bir ishni sabablar orqali yaratdi. Hatto mo‘jizalarda ham sabab qo‘ydi.

Mo‘jizalardagi sabab misollari

• Muso (a.s.) dengizga borganda Alloh:
  “Hassang bilan ur” — dedi. Dengizning yorilishi o‘sha urish sabab bo‘lmoqda.

• Maryam onamizga:
  “Daraxt tanasini silkit, sening ustingga yangi xurmo tushadi” — deyiladi.
  Xurmoni hech silkitmay ham tushirish Allohga qiyin emas. Lekin sabab qo‘yildi.

• Tog‘dagi toshga hassani tekkizganda suv chiqishi ham — sabab-ta’sir bo‘yicha yaratilgan.

Demak, Alloh qodir Zot bo‘lsa ham, O‘z sunnatiga ko‘ra natijalarni sabablar orqali yaratadi.

Inson tabiatan sabab izlaydi

Bir narsa o‘z-o‘zidan harakat qilsin — odam ham, hayvon ham ajablanadi, “Nima sabab bo‘ldi?” deb so‘raydi. Bu Allohning yaratgan tabiati. Chunki u sabab bilan natija o‘rtasidagi aloqani odamga ko‘rsatib qo‘ygan.

Sabab — bizdan. Natija — Allohdan.

Masalan, bir buyumni tosh bilan ursa, sinishi — sabab.
Biz sababni qilamiz, natijani Alloh yaratadi.

Sababni beruvchi — Alloh.
Natijani yaratadigan ham — Alloh.

Lekin sabab bilan natija orasida Allohning hukmi turadi. Xohlasa, natijani yaratadi; xohlasa — yaratmaydi.

Natija ba’zida chiqmay qolishi mumkin

Masalan:

• Ibrohim (a.s.) olovga tashlandi — yonishning sababi mavjud.
  Lekin Alloh natijani — “yonish”ni yaratmadi.

• Sa’d ibn Abi Vaqqos (r.a.) qo‘shini daryo ustidan ot minib o‘tganida — cho‘kish sababi bor edi, lekin Alloh cho‘ktirmadi.

Bu mo‘jiza va karomatlar shuni bildirish uchun:
Sabab ham Alloh qo‘lida, natija ham Alloh qo‘lida.

Ammo biz uchun qoida: sababni tugal ushlash — farz

Alloh bizga buyurgani:
Sabablarni 100 foiz ushlash.
99 foiz emas — aynan 100 foiz.

• Sovuq bo‘lsa, issiq kiyim kiyishimiz kerak.

• Issiq bo‘lsa, salqinga o‘tishimiz kerak.

• Chanqasa — suv ichish.

• Charchasa — uxlash.

• Kasal bo‘lsa — davo qilish.

• Kasallikdan oldin olish — ya’ni dori, vitamin, emlash — bular ham sababdir.

Ilm ham xuddi shunday sabab talab qiladi. Inson bir g‘orda o‘tirib yoki bir eshonning oldida og‘ziga biror narsa solsa, olim bo‘lib qolmaydi. Chunki:

إِنَّمَا العِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ — 

“Albatta, ilm — o‘rganish (ta’lim olish) bilan keladi.”

Boylik ham sabab bilan keladi. Hech kim yotib turib boyib qolmaydi. Har bir narsa — sabab orqalidir.

Xulosa

Alloh taolo bizga shuni buyurdi:
Sababni ushla — natijani Men yarataman.

Vallohu a’lam.