Bismillah, vassalatu vassalamu ‘ala rasulillah, amma ba’d.

Tavof paytida agar tavof butunlay uzilib qolsa – ya’ni hech qanday zarurat yoki sabab bo‘lmagan holda tavofni to‘xtatsa – u holda uni boshidan qayta bajaradi. Bunday holatda fidya (jarima) berilmaydi, chunki u jinoyat (ya’ni shar’iy qoidaga zid ish) qilgan bo‘lmaydi.

Agar tavof paytida biroz uzilish bo‘lsa, masalan, biror joyi og‘rib to‘xtasa, keyin biroz o‘ziga kelib davom ettirsa – yoki uch qavat aylangandan keyin namozga takbir aytilsa, u namozni o‘qib yana davom ettirsa – bu holatlar zarar qilmaydi. Bu ehtiyoj sababli bo‘lgan to‘xtash bo‘ladi.

Masalan, Ka’bada yurayotganda og‘rib qolib, ichkarida joylashgan tibbiy markazga borib dori ichib, davolanib, so‘ng tavofni qayerda to‘xtatgan bo‘lsa, o‘sha joydan davom ettirsa bo‘ladi. Ammo agar uzilish uzoq davom etsa – masalan, og‘riq sababli xonasiga borib uxlab qolsa, ertasiga yoki bir necha soatdan keyin boshqa ishlarga berilib tavofdan uzilib qolsa – bunday holatda tavofni qaytadan boshlash kerak bo‘ladi. Shunga qaramay, bu fidya (jarima) talab qilinadigan holat emas.

Namoz masalasi:
Agar inson haj yoki umra uchun safarga chiqqan bo‘lsa, u musofir hisoblanadi. Musofir kishi to‘rt rakatli farz namozlarni ikki rakat qilib, ya’ni qasr holatda o‘qiydi.

Lekin agar u Ka’bada jamoat bilan imomga ergashib o‘qisa, u holda to‘liq o‘qiydi, chunki muqtadiy (imomga ergashuvchi) sifatida imom bilan birga to‘liq o‘qilishi kerak. Agar o‘zi yolg‘iz o‘qisa, qasr qiladi. Haj davrida, masalan, Minoda, safarda bo‘lgan kishi namozlarni qasr qilib o‘qiydi.

Sunnat namozlar haqida:
Rasululloh ﷺ safarda odatda rovatib sunnatlarni o‘qimaganliklari haqida sahih xabarlar bor. Termiziyda kelgan hadisda safarda ba’zida namoz o‘qiganliklari aytiladi, lekin bu rovatib sunnatlar (masalan, peshin oldi va keyingi, shomdan keyingi sunnatlar) bo‘lganini anglatmaydi.

Rasululloh ﷺ safarda ba’zida ulov ustida, bo‘sh vaqtlarida, nafl niyatida namoz o‘qiganlar. Sahobalar Rasululloh ﷺ biz bilan birga o‘tirib, kulishib gaplashib, keyin yana namozga qaytganlarini aytishgan. Shuning uchun safarda rovotib sunnatlarni o‘qish sunnatda sobit bo‘lmagan.

Ba’zi fuqaholar, jumladan, Hanafiy mazhabidagi ba’zi ulamolar sunnatlarni o‘qish mustahab deb bilishgan. Shuning uchun, agar kimdir sunnatlarni o‘qisa – o‘qiyversin. Ammo bizning amal qiladigan yo‘limiz Rasululloh ﷺ safarda bu sunnatlarni o‘qimaganlari asosidadir. Farzlarni o‘qish kifoya qiladi, keyin esa xohlagancha nafl niyatida namoz o‘qish mumkin.

Shuni unutmaslik kerakki, safarda namoz o‘qimaslik kerak degan gap farz yoki naflni butunlay tark qilish degani emas. Gap rovotib sunnatlarni o‘qish haqida ketmoqda. Masalan, bomdodning sunnati va vitr namozi safarda ham o‘qilgan, bu sunnatda sobit.

Xulosa:

Tavofni zarurat sababli to‘xtatish fidya talab qilmaydi.

Musofir kishi qasr o‘qiydi, agar imomga ergashsa – to‘liq o‘qiydi.

Safarda rovatib sunnatlarni o‘qish shart emas; faqat bomdodning sunnati va vitr o‘qilishi sunnatda sobit.

Nafl niyatida istalgancha namoz o‘qish mumkin.

Wallohu a’lam.