Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Bu savolda keltirilgan holat shariatda muḍārabah (مضاربة) deyiladi. Ya’ni:
— Bitta tomon sarmoya (pul) kiritadi,
— Ikkinchi tomon mehnat qiladi.

Agar shunday holatda ikki kishi sarmoya kiritib, uchinchi kishi faqat mehnati bilan qatnashayotgan bo‘lsa, bu muḍārabahning kengroq shakli, ya’ni shirkatu-l-‘aqd (shartnomaviy sherikchilik) bo‘lishi mumkin.

Agar sarmoya kiritgan kishilar o‘z sarmoyasini foyda ajratilishidan avval qaytarib olsa, bu shariatda noto‘g‘ri hisoblanadi. Chunki:

Sherik foyda olish uchun ikki shartdan biri bilan qatnashishi kerak:

1. Pul tikishi,

2. Mehnat qilishi.

Agar siz pul tikib, uni foyda ko‘rilmasdan avval chiqarib olib qo‘ysangiz, siz na pul bilan, na mehnat bilan sherik bo‘lib qolasiz. Bu holatda sizning foydadan ulush olishingiz halol bo‘lmaydi, chunki sheriklikda sizning sarmoyangiz endi ishtirok etmayapti.

Shuning uchun:

• Agar foydadan oldin sarmoya ajratib chiqarib yuborilsa, sarmoya egalari sheriklikdan chiqadi,

• Foyda olish uchun sarmoya pul holida ishlab turishi kerak yoki kishi o‘zi ishda qatnashishi kerak.

Foyda qachon bo‘linadi?

Bu masala kelishuvga bog‘liq. Shariatda bu borada qat’iy muddat belgilanmagan. Foyda:

• Oyda bir marta,

• Har 3 oyda,

• Har 6 oyda,

• Yilda bir marta
  bo‘linishi mumkin.

Muhimi:

Kelishuv bo‘lishi va hech kim aldanmasligi kerak.

Foyda qanday taqsimlanadi — bu ham kelishuv asosida belgilanadi: uch kishi bo‘lsa, uchdan bir qilib bo‘lishi mumkin, yoki boshqa foizda. Muhimi, har bir kishi boshidan nimaga rozi bo‘lgan bo‘lsa, shunga amal qilinadi.

Uchinchi sherik mehnati uchun alohida haq olsa bo‘ladimi?

Bu ham mumkin. Shart:

1. U foydadan ulush olishi mumkin,

2. Yoki foydadan tashqari maosh (oylik) olishi mumkin.

Agar bu kishi o‘zi ishda qatnashsa, mehnat qilsa, shunday deydi:

“Men sherikchilikdagi foydadan tashqari, ishga kelganim, ishlab turganim uchun maosh ham istayman.”

Bu — kelishuv asosida mumkin. Lekin agar u foydadan ulush olib turib, yana o‘z mehnatini ham narxlayotgan bo‘lsa, boshqa sheriklar bunga rozilik bildirishlari kerak. Aks holda bu kelishuvga zid bo‘ladi.

Yoki sarmoya egalari o‘zlari ishlamay, unga yordamchi ishchi qo‘yishadi va o‘sha ishchiga oylik beriladi — bu ham mumkin.

Xulosa:

• Agar pulingizni foyda bo‘lishidan oldin chiqarib olsangiz, siz sherikchilikdan chiqqan bo‘lasiz. Foydadan ulush olishingiz halol bo‘lmaydi.

• Foydani olish uchun pul ishlayotgan bo‘lishi kerak yoki o‘zingiz ishlashingiz kerak.

• Foyda qachon bo‘linadi — bu kelishuvga bog‘liq.

• Ishlayotgan sherik mehnatiga alohida haq olsa bo‘ladi, lekin bu kelishilgan bo‘lishi kerak.

Vallāhu a‘lam.