Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Albatta, bu sunnatda bor. Bu — Shofi‘iy va Hanbaliy mazhablarida mavjud amal. Ularning ulamolari bu haqda dalillar bilan so‘z yuritganlar.

Imom al-Buxoriy rahimahulloh Sahihlarida bu haqida rivoyatlar keltirganlar. Ibn al-Qayyim rahimahulloh ham Kitābus-Salāh asarlarida bu masalaga oid bir qancha rivoyatlarni zikr qilgan, hatto Raf‘ul-Yadayn fis-Salāh degan alohida risola ham yozilgan. Ya’ni bu amal bir nechta sahobalardan sahih isnod bilan rivoyat qilingan.

Sunanlarning barchasida bu mavjud. Ya’ni bu — sahih sunnat.

Ammo ba’zi ulamolar, jumladan, Hanafiy mazhabi ulamolari, bu amal mansux (bekor qilingan) deganlar. Shuningdek, Imom Molik mazhabida ham rafi‘ul-yadayn qilinmaydi. Hatto Imom Molikdan rivoyat qilinishicha, namozda qo‘lni bog‘lab turish ham ma’qul ko‘rilmagan, chunki bu “bir devorga suyanib turgandek holatga o‘xshaydi”, deyiladi. Shuning uchun u kishi qo‘lni yon tomonga qo‘yishni afzal deb aytganlar.

Demak, Molikiy mazhabda ham rafi‘ul-yadayn qilinmaydi. Imom Abu Hanifa rahimahulloh mazhabida ham rafi‘ul-yadayn tark etilgan, sababi — ularning nazarida bu amal mansux (bekor) bo‘lgan.

Ammo dalillarga va sahih sunnatlarga qaraladigan bo‘lsa, bu amal mansux bo‘lganini ko‘rsatuvchi aniq dalil yo‘q.

Bu masala — mazhablar o‘rtasidagi ixtilofli masalalardan biri. Hanafiy mazhabga amal qiluvchi kishi buni mansux deb hisoblab, rafi‘ul-yadayn qilmaydi. Shofi‘iy yoki Hanbaliy mazhabiga amal qiluvchilar esa, “bu sahih sunnatda sobit bo‘lgan, mansux emas”, deb, bu amalni bajaradilar.

Bu xuddi boshqa ixtilofli masalalarga o‘xshaydi. Masalan: qon chiqsa tahorat buziladimi yoki yo‘qmi? Yoki erkak kishi ayolining qo‘lini ushlasa, tahorat buziladimi yoki yo‘qmi?

Hanafiylar: “buzilmaydi”, Shofi‘iylar: “buziladi” — deydilar. Bu shunga o‘xshash fiqhiy tafovutdir.

Demak, bu amal sunnat va mustahabdir. Kim rafi‘ul-yadayn qilsa — sunnatga amal qilgan bo‘ladi. Ammo hanafiylar yashaydigan joyda buni qilish musulmonlar o‘rtasida ixtilof yoki fitna chiqishiga sabab bo‘lsa, bunday paytda uni tark etish afzal bo‘ladi.

Chunki ixtilofning oldini olish va musulmonlarning birlikda bo‘lishini saqlash — shariat maqsadlaridan biri bo‘lib, bu mustahab amallarni tiriltirishdan ham ustundir.

Ammo bilib qo‘yish kerakki, bu amal — sahih sunnat. Kim amal qilsa, sunnatga amal qilgan bo‘ladi. Kim “bu yo‘q” desa, sunnatga zid gapirgan bo‘ladi.

Biroq, fiqhiy yondashuvda, agar musulmonlar orasida ixtilof chiqsa, ba’zan mustahab amallarni tark etishning o‘zi ham mustahab bo‘ladi.

Buning misoli sifatida Rasululloh ﷺ Makka fath bo‘lgan paytda Oisha onamizga aytganlar:

“Agar qavming Islomni endi qabul qilgan, yangi e’tiqodda bo‘lmaganda edi, Ka’bani buzib, uni Ibrohim (alayhissalom) poydevorlari ustiga qaytadan tiklardim. Ikki eshik ochardim — biri kirish, biri chiqish uchun, va eshikni pastroq qilardim, hamda hozir Ka’badan tashqarida qolgan aylana qismini ham Ka’baga kiritardim.”

Ammo Rasululloh ﷺ odamlarning holini (rioya) qilib, bu ishni qilmadilar.

Demak, Rasululloh ﷺning so‘zlaridan anglashiladiki, Ka’bani Ibrohim (alayhissalom) poydevoriga binoan tiklash afzal edi, ammo odamlarning tushunchasini inobatga olib, u ishni qilmaganlar.

Xuddi shunday, agar bir joyda mustahab amal ixtilofga sabab bo‘lsa, uni vaqtincha tark etish ham mustahab bo‘ladi.

Bu narsani to‘g‘ri tushunishimiz kerak, chunki tushunmaslik ko‘plab ixtiloflarga olib kelmoqda. Yaqinda masjidlardan birida “āmīn” degani uchun bir bola urilgan video tarqaldi. Bu juda katta xato! Hech qanday shariat, qonun yoki aql bu ishni oqlamaydi. Bu — zulmdir.

Alloh Qur’onda aytadi:

أَرَءَيْتَ ٱلَّذِى يَنْهَىٰ ٩

عَبْدًا إِذَا صَلَّىٰٓ ١٠

“Namoz o‘qiyotgan bandani man qilgan kishini ko‘rdingmi?”

Ya’ni Alloh: “Men o‘zim uning jazosini beraman,” — degan ma’noda.

Shunday qilib, bu ishni qilgan kishi tavba qilishi kerak, Allohdan mag‘firat so‘rashi kerak.

Ammo urilgan birodar ham barchaning oldida o‘zini tutib, odamlarni bir-biriga qarshi qo‘ymasligi kerak. Chunki bunday holatlar musulmonlar orasida bo‘linish keltiradi.

Afsuski, mana shunday mustahab amal uchun odamlar ikki guruhga bo‘linib ketmoqda. Kimdir “to‘g‘ri qildi” deydi, boshqalar “xato qildi” deydi. Buning oldini olish — imom va ulamolarning vazifasi.

Ular odamlarga tushuntirishlari kerak: “Bu ixtilof — mazhab farqi, bu dushmanlik sababi emas.”

Masalan, Misrga borgan kishi ko‘radi: masjidda kim qanday mazhabda o‘qisa, boshqalar unga aralashmaydi. Biri Shofi‘iycha, biri Hanafiycha o‘qiydi — hech kim e’tiroz bildirmaydi.

Biz ham shunday bo‘lishimiz kerak. Nima uchun bitta masjid bizni sig‘dira olmaydi? Bu — bizning saviyamiz pastligidan, tushunchamiz zaifligidan.

Alloh hammamizni isloh qilsin, dinda chuqur tushunadigan va ibodatni to‘g‘ri ado etadiganlardan qilsin.

Allohumma āmīn.