Bismillah,
Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.
Bu ayol “tegib oldi” deyilgan nikoh aslida nikoh emas. U bil-ijmā‘, ya’ni butun ummat ittifoqi bilan — botil nikoh sanaladi. Bu haqda hech qanday ixtilof yo‘q. Iddasi tugamagan ayolning ikkinchi erga turmushga chiqishi shar’iy nikoh hisoblanmaydi. Bu holat zinoga teng bo‘ladi.
Ayol tezda bu holatdan qaytib, avvalgi erining iddasini yakuniga yetkazishi shart. Agar u raj‘iy taloq (ya’ni birinchi yoki ikkinchi taloq) bo‘lgan bo‘lsa, ayol iddani aynan erining uyida o‘tkazadi. Bu Qur’on va sunnatga asoslangan hukmdir.
Ammo agar idda davomida er uni haydab chiqargan bo‘lsa, yoki nafaqa bermasa, kuchli ziddiyat, tahdid yoki boshqa shar’iy uzr bo‘lsa — bu holatda ayol erining uyidan chiqishi joiz bo‘ladi. Bu shar’iy uzrlar tafsiloti fiqhiy kitoblarda bayon qilingan.
Agar taloq mughallaza bo‘lsa — ya’ni uchinchi taloq bilan ajrashgan bo‘lsa — bu borada ulamolar o‘rtasida ixtilof bor. Ba’zi ulamolar (masalan, Abu Hanifa) bu holatda ham ayol erining uyida idda o‘tkazadi deyishgan. Boshqa bir toifa ulamolar (masalan, Imom Shofi‘iy va Imom Ahmad) esa uch taloqdan keyin ayolga nafaqa ham, turar joy ham vojib emas, deb hisoblashgan.
Bu Imom Shofi‘iy rahimahulloh dalil qilgan mashhur hadisga asoslanadi: Fatima bint Qays roziyallohu anho uch taloq bilan ajrashgach, Rasululloh ﷺ unga “Senga idda bor, lekin nafaqa ham yo‘q, turar joy ham yo‘q” deb aytganlar. Hadisda: “La suknā wa lā nafāqa” — ya’ni “na turar joy bor, na nafaqa”, deb ochiq aytilgan. Bu esa uch taloq bo‘lgan ayol — mubattata — deb atalishini anglatadi.
Bunday ayol, agar imkon bo‘lsa, otasining uyida, yo‘q bo‘lsa, aka-uka, valiy yoki boshqa mahram qarindoshlarinikida iddani o‘tkazadi. Agar hech joy bo‘lmasa, musulmon jamiyatning mas’ul rahbarlari unga joy topib berishga mas’ul bo‘ladi.
Xulosa:
Agar taloq birinchi yoki ikkinchi bo‘lsa — ayol erining uyida iddani o‘tkazadi. Uydan chiqishiga shar’iy uzr bo‘lmasa — chiqmasligi shart.
Agar uchinchi taloq bo‘lsa — jumhur ulamolar nazarida uydan chiqadi, o‘zi joy topadi.
Idda davomida boshqa erga turmushga chiqish mutlaqo haromdir. U holda nikoh botil, qilgan amali gunoh, zino hukmiga yaqin bo‘ladi. Ayol bu ishidan tavba qilishi, iddani shar’iy ravishda yakunlashi lozim.
Vallāhu A‘lam.
