Allohga hamdlar bo’lsin.

Iblis farishtamidi?

Iblis – Alloh uni la’natlasin – jinlardandir. U bir kun, hatto bir lahzaga ham farishta bo’lmadi. Farishtalar olijanob yaratilgan; Alloh ularga biror narsani buyurganida hech qachon itoatsizlik qilmaydilar va ular buyurilgan narsani qiladilar. 

Qur’ondan Iblis farishta emasligiga dalil

Bu Iblisning farishtalardan emas, jinlardan biri ekanligiga ishora qiluvchi Qur’on matnlarida ochiq-oydin bayon qilingan . Ushbu matnlarga quyidagilar kiradi:

· Alloh taolo aytadi:

“(Ey Muhammad), Biz farishtalarga: “Odamga sajda qilinglar”, deganimizni eslang. Bas, Iblisdan boshqa sajda qildilar. U jinlardan edi. Parvardigorining amriga itoatsizlik qildi. Bas, u (Iblis) va uning zurriyotlari sizga dushman bo’lgan holda, Meni qo’yib, uni valiy va yordamchi qilib olasizmi? Zolimlar (mushriklar, zolimlar va boshqalar) ning almashtirilishi naqadar yomondir”. [18:50]

· Alloh taolo jinlarni olovdan yaratganligini, O’zi aytganidek, shunday dedi:

“Jinlarni ham avval tutunsiz olovdan yaratgan edik” [15:27]

“Jinlarni esa tutunsiz alangadan yaratdi” [55:15]

Oisha (r.a.) aytdilar: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Farishtalar nurdan, jinlar tutunsiz olovdan va Odam (alayhissalom) olovdan yaratilgan. sizga tasvirlangan.” [Muslim, Ahmad, al-Bayhaqiy va Ibn Hibbon]

Farishtalarning sifatlaridan biri shundaki, ular nurdan, jinlar esa olovdan yaratilgan. Qur’onda Iblis – Alloh uni la’natlasin – olovdan yaratilgani aytilgan. Alloh taolo Odam alayhissalomga sajda qilishdan bosh tortgani sababini Alloh taolo unga buyurganida, Iblisning o‘zi shunday dedi. Alloh uni la’natlasin, dedilar:

“Men undan (Odamdan) yaxshiroqman, meni olovdan yaratding, uni esa loydan yaratding” [7:12, 38:76 – maʼno tafsiri]. Bu uning jinlardan bo’lganiga dalolat qiladi.

· Alloh taolo o’z kitobida farishtalarni ta’riflagan va u yerda shunday degan:

“Ey iymon keltirganlar! O’zingizni va oilangizni yonilg’isi odamlar va toshlar bo’lgan do’zaxdan (do’zaxdan) saqlaning, uning ustida qattiq (va) qattiqqo’l farishtalar bo’lib, ular Allohdan olgan amrlariga osiy bo’lmaydilar, balki shunday qiladilar. Bu ularga buyurilgan». [66:6]

“Ular: “Rohman (Alloh) o‘g‘il tutdi”, dedilar. Unga pok bo’lsin! Ular [Allohning o’g’illari, ya’ni farishtalar, Iso ibn Maryam, Uzayr (Ezro)] faqat hurmatli bandalardir. U gapirmaguncha gapirmaydilar va Uning amriga amal qiladilar”. [21:26-27]

“Osmonlaru yerdagi barcha jonzot va farishtalar Allohga sajda qilinglar va ular mutakabbirlik qilmaydilar (yaʼni Robbilariga tavoze ila ibodat qiladilar). Ular o‘z ustidagi Robbilaridan qo‘rqadilar va o‘zlariga buyurilgan narsani qiladilar”. [16:49-50]

Demak, farishtalarning Parvardigoriga osiy bo‘lishi mumkin emas, chunki ular gunohdan himoyalangan va tabiatan Allohga itoat qilishga moyildirlar.

· Iblisning farishtalardan emasligi uning Allohga itoat qilishga majbur emasligini bildiradi. U xuddi biz odamlar kabi iroda erkinligiga ega. Alloh taolo aytadi:

“Albatta, Biz unga yo‘lni ko‘rsatib qo‘ydik, xoh u shukr qiladi, xoh noshukrdir”. [76:3]

Jinlar orasida musulmonlar ham, musulmon bo’lmaganlar ham bor. “Jin” surasida shunday deyilgan:

“(Ey Muhammad), ayting: “Menga vahiy qilindiki, jinlardan bir guruh (uchdan oʻntagacha) (bu Qurʼonni) tingladilar. Ular: «Albatta, biz ajoyib Qur’onni eshitdik», dedilar. U to‘g‘ri yo‘lga hidoyat qilur va biz unga iymon keltirdik va biz Robbimizga hech narsani shirk keltirmasmiz” (72:1-2).

Xuddi shu bobda jinlarning:

“Aniq, biz hidoyatni (Qur’onni) eshitganimizda, unga iymon keltirdik va kim Parvardigoriga iymon keltirsa, qilgan yaxshiliklarining ajrining kamayishidan ham, azobining ko‘payishidan ham qo‘rquv yo‘qdir. gunohlari uchun. Bizdan musulmonlar (bu Qur’onni eshitib, Allohga taslim bo’lganlar) va ba’zilarimiz al-Qasitun (to’g’ri yo’ldan adashgan kofirlar)dir…» (72:13-14).

Ibn Kasir rahimahulloh o‘z tafsirlarida shunday deganlar:

Hasan Basriy aytdilar: “Iblis bir lahza ham farishtalardan emas edi. Odam alayhissalom insoniyatning otasi bo’lganidek, u jinlarning otasidir. Buni Tabariy sahih isnod (sahih zanjir) bilan rivoyat qilgan.

Iblisning farishta ekanligi haqidagi fikrga javob

Ba’zi ulamolar Iblisni farishtalardan biri , u farishtalarning tovusi, u farishtalardan ibodatda eng ko’p jihod qilgani … va boshqa xabarlar ko’pchiligi Isroil rivoyati (qissalari)dan kelgan, deganlar. va yahudiy manbalaridan olingan xabarlar) va ba’zilari Qur’onning aniq matnlariga ziddir.

Ibn Kasir buni tushuntirib:

“Ushbu xabarlarning koʻpchiligi salaflardan (taqvodorlar) rivoyat qilingan boʻlib, ularning koʻpchiligi “Isroiliya”dan boʻlgan boʻlib, ular tadqiq qilish uchun (yaʼni, mavjud boʻlganligidan farqli ravishda) rivoyat qilingan boʻlishi mumkin. Ularning ko’pchiligining to’g’ri yoki aksini Alloh bilguvchidir. Ulardan ba’zilari, albatta, rad etilishi kerak, chunki ular bizning qo’limizda ushlab turgan haqiqatga ziddir. Qur’onda bizda avvalgi xabarlarga muhtoj bo’lmasligimiz uchun yetarli narsa bor, chunki ularning deyarli hech birida buzilishlar, qo’shilgan yoki olib tashlangan narsalar yo’q. Ularda ko’p narsalar to’qib chiqarilgan, chunki ularda o’z imomlari (din peshvolari) bo’lgan bu ummatdan (xalqdan) farqli o’laroq, ekstremistlar va uydiruvchilar tomonidan yaratilgan buzilishlarni bartaraf eta oladigan narsalarni yoddan bilgan (huffaz) odamlar yo’q edi. ulamolar, ustozlar, taqvodor va solihlar, zo’r munaqqidlar va hadislarni (hisobotlarni) yozib olgan zo’r xotirali kishilar. Ularni sahih (tovush), hasan (yaxshi), zoif (zaif), mavdu (to’qima) yoki matruk (e’tiborga olinmaslik) ekanligini aytib tasnif qilgan. Ular to’qib chiqaruvchi va yolg’onchilarni, haqida hech narsa ma’lum bo’lmaganlarni va boshqa turdagi odamlarni (ya’ni roviylarni) aniqladilar. Bularning barchasi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni, payg’ambarlarning muhri va insoniyatning rahnamosini himoya qildi, toki u zotga yolg’on so’zlanmasin va u zotdan hech narsa o’tkazilmasin. ayt yoki qil. Alloh taolo ulardan rozi bo‘lsin va ularni [mukofotlari ila] rozi qilsin va Firdavs jannatini abadiy maskan qilsin”. (Tafsir al-Quron il-Azim).

Alloh bilguvchidir.