Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salavot va salomlar bo‘lsin.

Agar to‘yga bir kun qolgan bo‘lsa va shu paytda yaqin qarindosh vafot etsa, bu holatda to‘y kechiktiriladi. Bu — shariatga ham, inson fitratiga ham, urf-odatlarga ham to‘g‘ri keladigan qarordir. Azadorga aylangan oila uchun bu kabi shodiyona payti to‘y qilish joiz emas.

Shariatda “to‘y qilinmasin” deb qat’iy taqiq kelmagan bo‘lsa-da, vafot holati bor joyda to‘y qilish axloqan ham, dinan ham nomaqbul sanaladi. Bunday paytda to‘y muqaddam qilinmaydi — to‘y kechiktiriladi.

Aza necha kun davom etadi?

Shariatda aza uchun qat’iy belgilangan kunlar yo‘q. Lekin Rasululloh ﷺ hadislarida ayol kishi uch kundan ortiq aza tutmasligi buyrilgan:

“Allohga va oxirat kuniga iymon keltirgan ayol kishiga — eri vafot qilganidan tashqari — hech bir mayyit uchun uch kundan ortiq aza tutishi halol emas. Eriga esa to‘rt oy o‘n kun aza tutadi.”
(Imom Buxoriy rivoyati: 1280)

Shunga asosan, umumiy aza muddati uch kun, erkaklar va boshqa qarindoshlar uchun ham odatda shunday qabul qilingan.

Ta’ziya masalasi:

Ta’ziya — yaqinlarga hamdardlik bildirish. Bu uch kun ichida qilish afzal. Biroq safar yoki boshqa uzrli sabablarga ko‘ra keyinroq borsa ham ta’ziya sanaladi. Lekin uni keyinroqqa qoldirib, ortiqcha dabdaba bilan o‘tkazish, osh berish, marosimlar bilan bo‘rttirish to‘g‘ri emas.

To‘y qachon o‘tkaziladi?

Agar to‘y bir kun qolganda aza bo‘lib qolsa, aql-farosat egasi hech qachon bunday paytda to‘y o‘tkazmaydi. To‘y, marhumga hurmat yuzasidan, urfga qarab bir necha kun yoki hafta kechiktiriladi. Marhumga hurmat saqlanishi lozim.

Shundan so‘ng, holatga qarab oddiy tarzda — masalan, bitta qo‘y so‘yib, valima qilish shaklida ham to‘y o‘tkazilsa, kifoya bo‘ladi. Rasululloh ﷺ Abdurahmon ibn Avfga shunday degan edilar:

“Bitta qo‘y so‘yib bo‘lsa ham valima qil.”

Ya’ni, to’yni dabdaba bilan o‘tkazish shart emas.

Vallohu A‘lam.