Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Bu masalani to‘g‘ri tushunish kerak. Rasululloh ﷺning sunnatlarida ba’zi hollarda turishdan qaytarilgan, ba’zi hollarda esa turishga targ‘ib qilingan. Tafovutni anglamay turib “turmaslik sunnat” deb hammaga qo‘llash noto‘g‘ri.

Hadisda keladi:

“Kim odamlar uning uchun turishini yaxshi ko‘rsa, u do‘zaxdagi joyini tayyorlayversin.”
(Hadisi sahih)

Bu – kibrli odamlar, ya’ni boshqalarning o‘z oldida qo‘l qo‘shib tik turishini istaydigan, o‘zini ulug‘ ko‘ruvchi kishilar haqida aytilgan. Masalan, bir boshliq o‘tiradi, atrofidagilar esa xizmatkordek tik turadi. Mana shu holatdan Rasululloh ﷺ qaytarganlar.

Ammo kimnidir hurmat bilan kutib olish uchun turish, ya’ni u kirib kelganda yoki ketayotganida o‘rnidan turish joiz, ba’zan esa mustahab hisoblanadi.

Masalan:

• Rasululloh ﷺning qizi Fotima (r.a.) kirganlarida Rasululloh ﷺ turib, uni kutib olib, qo‘lidan ushlab, joyga o‘tqazar edilar.

• Sa’d ibn Mu’oz (r.a.) hukm qilish uchun kelganida Rasululloh ﷺ ashoblariga:

  “Qūmū li-sayyidikum.” – “Sayyidlaringiz uchun o‘rnilaridan turinglar,” deganlar.
  Bu – hurmat uchun turishdir, kibr bilan emas.

Demak, bu yerda “qoma ilayhi” (uning hurmati uchun turish) bilan “qoma lahu” (u istaganidek, kibr bilan oldida tik turish) o‘rtasida farq bor. Birinchisi maqtalgan, ikkinchisi man qilingan.

Maktab holati:

Muallim sinfga kirsa, o‘quvchilarning o‘rnidan turib salom berishi bu hurmat ifodasidir. Bu “o‘qituvchi uchun do‘zaxda joy tayyorlansin” degan hadislarga aloqasi yo‘q. Chunki bu yerda muallim shunchaki o‘rgatmoqda:

“Kattani hurmat qilish, ustozga ehtirom ko‘rsatish lozim.”

Aksincha, yoshlar orasida noto‘g‘ri tushunishlar paydo bo‘lmoqda: mehmon kelsa ham, ota kirsa ham o‘rnidan turmaydi, “sunnatga xilof” deb. Aslida bu – odobsizlikdir. Din odobni o‘rgatadi, hurmatni o‘rgatadi.

Ustozlar o‘quvchilarga hurmatni o‘rgatishi kerak. Agar bu yosh bola bu odobni o‘rganmasa, katta bo‘lib qachon o‘rganadi?

Xulosa:

• Kibr uchun, ya’ni o‘zini ulug‘ ko‘rsatish uchun turishni yoqlash – man qilingan.

• Hurmat ifodasi sifatida, mehmon, ota, ustoz, hurmatli kishi kirganida turib kutib olish – joiz, ba’zan mustahabdir.

• O‘qituvchining o‘quvchini o‘rnidan turishga chaqirishi – odob va hurmatni o‘rgatish uchundir, shaxsiy manfaat uchun emas.

Vallāhu A‘lam.