Allohga hamd bo‘lsin.

Do‘kon va oziq-ovqat rastalarida sotiladigan mahsulotlarni ikki toifaga ajratish mumkin va har bir toifa uchun hukm farq qiladi:

1. Birinchi toifa: Sotib olgandan keyin darhol iste’mol qilinishi ehtimoli yuqori bo‘lgan mahsulotlar.

  Bunga quyidagi mahsulotlar kiradi:

 • Muzqaymoq, sharbat, sovuq ichimliklar;

 • Issiq ichimliklar (choy, qahva);

 • Darhol iste’mol qilish uchun tayyorlangan shirinliklar;

Hukm:

Bu kabi mahsulotlarni kun davomida sotish musulmon uchun joiz emas. Sababi, xaridor ularni odatda, darhol iste’mol qiladi, shuning uchun bu Ramazon oyining hurmatini buzishga sabab bo‘lishi mumkin. Bu narsa musulmon yoki, g‘ayridin bo‘lishidan qat’iy nazar, Ramazonning hurmatini saqlash kerak.

Alloh taolo Qur’onda shunday deydi:

“Yaxshilik va taqvo yo‘lida bir-biringizga yordam bering. Gunoh va adovat yo‘lida esa yordam bermang. Allohdan qo‘rqingiz. Albatta, Allohning jazosi qattiqdir.” (Moida, 5:2)

Imom Ramliy (r.a.) shunday degan:

“Musulmon kishi Ramazon oyida g‘ayridin bo‘lsa ham, unga ataylab kun davomida ovqat sotish yoki uni yedirish joiz emas. Sababi, bu gunohga sabab bo‘lish va boshqalarni gunohga rag‘batlantirish bo‘lib hisoblanadi.” (Nihayatul-Muhtaj, 3/471)

Shayx Ibn Usaymin (r.a.) shunday deganlar:

“Ramazon kunlarida restoranlarni ochish joiz emas, hatto g‘ayridinlarga xizmat qilish uchun bo‘lsa ham. Kim restoranni ochib ishlayotganini ko‘rsa, uni to‘xtatish uchun mahalliy hokimiyatga xabar berishi lozim.” (Al-Liqa ash-Shahri, 8/4)

Shuningdek, doimiy fatvo qo‘mitasi shunday hukm chiqargan:

“Ramazon oyida kunduzi restoranni ochish yoki g‘ayridinlarga xizmat qilish shar’iy jihatdan katta gunoh hisoblanadi. Chunki bu ularni harom ishga rag‘batlantirish hisoblanadi.” (Fatava al-Lajnah ad-Daimah, 36/2-9)

2. Ikkinchi toifa: Sotib olinganidan keyin qachon iste’mol qilinishi aniq bo‘lmagan mahsulotlar.

  Bu mahsulotlarga quyidagilar kiradi:

 • Konserva mahsulotlari;

 • O‘ralgan shirinliklar;

 • Non;

 • Zaytun moyi, guruch va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari;

Hukm:

Bu kabi mahsulotlarni Ramazon kunlarida sotish joizdir, chunki sotuvchi ularni qachon iste’mol qilishini aniq bilmaydi. Balki, xaridor ularni kechki iftorlik  uchun olishi mumkin.

 Agar xaridor ro‘za tutmaydigan kishi bo‘lsa ham, uning bu mahsulotlarni qachon iste’mol qilishi noma’lum, shuning uchun bu savdo gunohga sabab bo‘lmaydi.

Imom Ramliy (r.a.) shunday degan:

“Agar sotuvchi xaridor mahsulotni qachon iste’mol qilishini aniq bilmasa yoki taxmin qila olmasa, unda bu savdo joizdir.” (Mughni al-Muhtaj, 3/471)

Islom dini insonlarga qiyinchilik tug‘dirishni xohlamaydi. Agar har bir sotuvchi xaridorning niyatini tekshirishga majbur bo‘lsa, bu musulmonlar hayotini qiyinlashtiradi. Alloh taolo bu haqida shunday deydi:

“Alloh hech bir jonni ko‘tara olmaydigan narsaga majbur qilmaydi. Har kim qilingan yaxshilikdan foyda ko‘radi va yomonlikning zararini tortadi.” (Baqara, 2:286)

“Alloh sizlar uchun yengillikni istaydi va qiyinchilikni istamaydi.” (Baqara, 2:185)

Bu ikkinchi toifani quyidagi harom savdolar bilan taqqoslash mumkin emas:

 • Sharob ishlab chiqarish yoki uzumni sharob tayyorlash uchun sotish haromdir, chunki ichkilik har qanday holatda ham harom.

 • Lekin oziq-ovqat sotish har doim ham harom emas, chunki ularning qachon iste’mol qilinishi aniq emas.

Xulosa:

 • 1-toifa mahsulotlar (darhol iste’mol qilinadigan mahsulotlar): Kun davomida sotish harom, chunki bu Ramazonning hurmatini buzishga sabab bo‘lishi mumkin.

• 2-toifa mahsulotlar (qachon iste’mol qilinishi noma’lum mahsulotlar): Kun davomida sotish joiz, chunki sotuvchi ularni qachon iste’mol qilishini aniq bilmaydi.

Alloh bilguvchiroqdir.