Bismillah,

Alloh ta’ologa hamdlar, undan keyin payg’ambar bo’lmaydigan payg’ambarga, uning oilasi, sahobalari va to qiyomatgacha ularga yaxshilikda ergashganlarga salavot va salomlar bo’lsin.

Ustoz, otam olamdan o‘tdilar. Ulardan qolgan mablag‘ni Madinadagi xurmozorlar uchun vaqf qilsak bo‘ladimi?

Savolda: “Otam vafot etdi, ulardan qolgan mablag‘ni Madinadagi xurmozorlar uchun vaqf qilsak bo‘ladimi?” deb so‘ralmoqda.

Avvalo, ota vafot etgandan keyin uning mulki kimga o‘tadi?
Otaning mol-mulki meros hisoblanadi va farzandlariga meros sifatida taqsimlanadi. Bu endi otaga tegishli emas, balki merosxo‘rlarning mulki hisoblanadi.

Ba’zan bunday savollarni ota-onasini o‘ylagan farzandlar so‘rashi mumkin.
Masalan, “Otam nomiga sadaqa bo‘lsin” degan yaxshi niyat bilan merosni taqsimlamasdan, uni vaqf qilaylik” deb o‘ylashi mumkin.

Lekin merosxo‘rlarning barchasi bunga rozi bo‘lishi shart.

• Bir farzandning merosga ehtiyoji bo‘lmasligi boshqalar ham ehtiyoj sezmaydi degani emas.
• Masalan, boshqa farzandlar (o‘g‘illar, qizlar) yoki oilaning boshqa a’zolari bu mol-mulkka ehtiyoj sezishi mumkin.

Shariatga ko‘ra, har bir merosxo‘r o‘z haqini olishga haqli.

• Agar merosni biror farzand o‘z xohishi bilan vaqf qilmoqchi bo‘lsa, u faqat o‘z ulushidan vaqf qilishi mumkin.
• Lekin boshqa merosxo‘rlarning ulushini ularning roziligisiz vaqf qilish mumkin emas.

Agar barcha merosxo‘rlar rozi bo‘lib, o‘z ulushlarini vaqf qilishga qaror qilishsa, bu sadaqa hisoblanadi va ajri bo‘ladi, inshaAlloh.

Savolning ikkinchi jihati: Madinadagi xurmozorlar uchun vaqf qilish mumkinmi?

Nega aynan Madinadagi xurmozor? Vaqf qilish yaxshi amal, chunki u sadaqa joriya bo‘lib, mayyit uchun savob olib kelib turadi.

Lekin:

• Vaqf qilinayotgan narsa mayyit uchun eng ko‘p foyda keltirishi kerak.
• Agar xurmozor vaqf qilinsa, u kimga foyda beradi?
• Agar xurmo hosili muhtojlarga taqsimlansa yoki xurmozorning daromadi kambag‘allarga berilsa, bu yaxshi.
• Lekin agar xurmo faqat sotish yoki xodimlarga maosh to‘lash uchun bo‘lsa, bu vaqf mayyit uchun eng foydali variant bo‘lmasligi mumkin.

Bugungi kunda xurmo asosiy oziq-ovqat mahsuloti emas, balki shirinlik sifatida iste’mol qilinadi.
Shuning uchun undan ham foydaliroq narsaga vaqf qilish tavsiya etiladi.

Qaysi yo‘nalishda vaqf qilish yaxshiroq?

1. Ilm talabalariga kitob olib berish: Talabalar undan foydalansa, bu uzluksiz savob olib keluvchi sadaqa bo‘ladi.

2. Masjid qurilishi yoki ta’mirlanishiga hissa qo‘shish: Masjid zarur bo‘lgan joyda buning savobi juda katta bo‘ladi.

3. Quduq qazdirish: Ba’zi mintaqalarda suv juda katta muammo. Quduq qazdirish eng savobli amallardan biridir.

• Rasululloh ﷺ Hazrat Usmon رضي الله عنهning saxovatini qadrladilar va dedilar:

  “Kim quduq qazsa, har safar undan biror tirik jonzot – inson, qush yoki hayvon suv ichganida, unga ajr yoziladi.” (Sahih Bukhari)

Agar Madina ahli o‘zi to‘q bo‘lsa, Madinadagi xurmo mayyit uchun eng foydali vaqf bo‘lmaydi.
Shuning uchun vaqfni eng zarur va ehtiyoj yuqori bo‘lgan joyga sarflash yaxshiroq.

Xulosa:

Ota vafot etgach, uning mol-mulki merosxo‘rlariga o‘tadi.
Meros faqat barcha merosxo‘rlarning roziligi bilan vaqf qilinishi mumkin.
Agar farzand o‘z ulushidan voz kechib vaqf qilmoqchi bo‘lsa, bu joiz.
Xurmozordan ko‘ra, ilm, masjid yoki quduq kabi uzoq muddatli manfaat keltiruvchi narsalarga vaqf qilish afzalroq.

Vallohu A’lam.