Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Mayyitga foydali bo‘lgan narsalarni Rasulullohdan ﷺ o‘rganamiz. Rasululloh ﷺ mayyitlarga bizdan ko‘ra rahmliroq kishilar edilar. Nima foydali bo‘lsa, Rasululloh ﷺ qilganlar: qarzi bo‘lsa, to‘lab berganlar; janozasini o‘qiganlar; haqqiga duo qilganlar; qabrida turib duo qilganlar.

Bundan tashqari odamlar yana qo‘shimcha qilmoqda, masalan, Qur’on o‘qish. Rasululloh ﷺ o‘qiganlarmi? Biror marta Qur’on o‘qimaganlar. Nega? Esdan chiqib ketganmi? Bilmaganmi? Rasululloh ﷺ bilib turib qilmaganmi? Nima deb javob berasiz? Agar foydali bo‘lganida, albatta Rasululloh ﷺ qilgan bo‘lar edilar.

Shunday ekan, mayyitga haqiqiy foyda keltiradigan narsa — qarzini to‘lashdir. Imom Shofeiy rahimahulloh vafotlaridan oldin bir tijoratchi kishini yuvuvchi qilib vasiyat qilganlar. O‘sha kishi Imomning qarzlarini bo‘yniga olib: “Mayyitni yuvganim shu bo‘ladi”, degan.

Qur’on o‘qish masalasi — ixtilofli masala. Ba’zi ulamolar (jumladan Ibn Taymiyya, Ibn Qayyim) Qur’on o‘qib mayyitga bag‘ishlash joiz deganlar. Dalil — qiyos. Ya’ni: qarzini to‘lash, nomidan sadaqa qilish, haj va umra qilish, duo qilish — bularning mayyitga foyda berganidek, Qur’on ham foyda beradi deb ijtihod qilganlar.

Mulk surasining fazli haqida Termiziyda zaif hadis keltirilgan: “Hiya al-najiyatu, hiya al-munjiyatu” — ya’ni: u najot beruvchi suradir. Bir kishining chodiri ostida kimdir bu surani o‘qigan, ertalab qarasa — u yer qabr ekan. Rasululloh ﷺ bu surani “najot beruvchi” deb ta’riflaganlar.

Ammo sahobalar bu hadisdan so‘ng qabrda Mulk surasini o‘qishni odat qilmaganlar. Hadis zaif bo‘lishi bilan birga, sahobalar amalda shunday qilmaganlar. Demak, bu amal sunnat emas.

Bundan tashqari, Mulk surasini aynan 70 marta o‘qish haqidagi gaplar — dalilsiz qo‘shimchalardir. Umuman Qur’on o‘qish ijtihodiy masala bo‘lsa-da, sonni belgilab qo‘yish — bid’at bo‘ladi.

Mayyitga haqiqiy foyda — unga duo qilish, qarzini to‘lash, sadaqa berish, haj va umra qilib berishdir. Qur’on o‘qish masalasida ixtilof bo‘lsa-da, qilgan kishiga rad berish to‘g‘ri emas. Ammo dalilsiz qo‘shimchalar kiritishdan saqlanish lozim.

Mayyitga eng katta yaxshilik — tirikligida unga yaxshi muomala qilish, yordam berish, duo olishdir. O‘lgandan keyin Rasulullohning ﷺ yo‘lidan yurishimiz lozim: janoza, duo, qarzni to‘lash.

Vallohu a’lam.