Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Avvalo, men “hamma shartlashib, adolatni shunday qilinglar” deb umumiy fatvo bergan emasman. Har bir masalaning o‘z joyi va holati bor. Odamlar faqat bir gapni ajratib olib, kontekstni tushunmasdan noto‘g‘ri yo‘l tutmasliklari kerak.

Masalan, bir erkak birinchi xotinidan farzandli, ota-onasi bo‘lsa, urf-odat, ijtimoiy bosim tufayli ikkinchi marta uylana olmaydi. Chunki ayoli, qarindoshlari, butun atrof qarshi. Bunday holatda erkak: “Men farzandlarim tarbiyasiga qarayman, boshqa uylanmayman,” desa — bu bir holat.

Lekin jamiyatda beva ayollar ko‘p. Ularga ham er kerak, hayotiy tayanch kerak. Ular ham erli ayol bo‘lishni, biror erkakning soyasida, mehrida yashashni istaydi. Agar hamma erkaklar “meni xotinim qo‘ymaydi” deb hech nima qilmasa, bu bevalar kimga tegadi? Axir, musulmon erkaklar bu mas’uliyatni zimmasiga olmasa, jamiyat buziladi.

Endi, erkak ikkinchi marta uylanishga jur’at qilib, “kechasi kela olmayman, lekin moddiy ta’minlab turaman,” desa va ayol bunga rozilik bildirsa, bu shartlashuv bilan nikoh joiz. Ammo bu shartga ikkisi ham ongli va mas’uliyatli yondashishi kerak.   Erkak: “Faqat moliyaviy emas, tarbiyaviy mas’uliyat ham mening zimmamda,” deb his qilishi lozim.

Afsuski, ba’zilar bu fatvodan nafs uchun foydalanib, bolani ham, ayolni ham e’tiborsiz qoldirib ketishyapti. Bu – biz tarafdor bo‘lgan narsa emas. Biz doim aytamiz:

“Ayol bilan ajrashdingmi – bolani ham ajratma. Farzand senga Alloh oldida javobgarlik.”

Adolatda shartlashuv bo‘lishi mumkin, lekin u mas’uliyatdan qochish uchun emas, murosa va zarurat sababli bo‘lishi kerak. Rasululloh ﷺ zamonida ham bunday holat bo‘lgan: Savda onamiz navbatini Oysha onamizga berganlar, va Rasululloh ﷺ Oysha onamizning oldilariga ikki kun kelganlar. Bu ummat uchun shariatda “shartlashuv bilan adolat joiz” ekanini ko‘rsatish uchundir.

Demak, bu masala — nafaqat huquqiy, balki axloqiy va ijtimoiy mas’uliyat hamdir. Biz hech qachon “erkaklar yashirincha uylansin, bolani tashlab ketsin” degan emasmiz va aytmadik ham.

Bunday shartli nikohlar — ayrim holatlar uchun ruxsat, lekin umumiy yo‘l emas. Unga haqli bo‘lmaganlar bu yo‘ldan foydalanib, mas’uliyatsizlik qilmasinlar.

Xulosa:

• Ha, shartlashuv bilan adolat joiz, lekin bu mas’uliyat bilan bo‘lishi kerak.

• Farzand tug‘ilgach, uning tarbiyasi erkak zimmasida qoladi — moddiy ham, ma’naviy ham.

• Ayol rozilik bildirgan bo‘lsa, keyin shikoyat qilmasligi kerak.

• Biz hech qachon nafs uchun foydalaniladigan “shartli nikoh”ni targ‘ib qilgan emasmiz.

Vallāhu a‘lam.