Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Ota-onaga itoat qilish — farzdir. Alloh taolo Qur’onda bandalarini nafaqat o‘ziga ibodat qilishga, balki ota-onaga ham yaxshilik qilishga buyurgan:

“Va rabbing faqat O‘ziga ibodat qilishingizni va ota-onaga yaxshilik qilishingizni farz qildi.” (Isro: 23)

Ammo bu itoat — ma‘ruf, ya’ni shar’an joiz bo‘lgan ishlar doirasida bo‘ladi. Ya’ni:

1. Farz va vojib amallar:

• Farz yoki vojib amallarni bajarishga ota-ona to‘sqinlik qilsa, ularga itoat qilinmaydi.

• Masalan: ota “namoz o‘qima”, “ro‘za tutma” desa — bu gapda itoat yo‘q. Chunki Rasululloh ﷺ aytganlar:

“Makhluk (ya’ni yaratilmish)ga itoat, Xoliq (ya’ni Yaratgan)ga ma’siyatda bo‘lmaydi.” (Ahmad, Bazzar)

2. Sunnat va nafl amallar:

• Nafl amalni bajarmoqchi bo‘lgan odamga ota-ona boshqa ish buyursa — ota-onaga itoat ustun turadi.

• Masalan: siz nafl namoz o‘qimoqchisiz, ota-onangiz esa biror yumushga chaqirdi — bu holda naflni tark qilib, ularning buyrug‘ini bajarish afzal.

3. Muboh, mustahab, odatiy ishlar:

• Bunday hollarda ota-onaning roziligi yanada muhim bo‘ladi.

• Muboh ishda ularga qarshi borish — odobga to‘g‘ri kelmaydi.

• Masalan: biror joyga sayohatga chiqmoqchisiz, lekin ota-onangiz bunga rozi emas — bunday holatda ularga itoat qilish mustahab, hattoki ba’zida vojib bo‘lishi mumkin.

4. Harom yoki gunohli ishlar:

• Agar ota-ona harom yoki gunoh ishlarga buyursa — bunday gaplariga itoat qilinmaydi. Lekin baribir xushmuomala, yumshoq va hurmat bilan muomala qilinadi.

Xulosa:

• Farzlar ustun: ota-ona farz ibodatlarga to‘sqinlik qila olmaydi.

• Nafl amallarda: ota-onaning roziligi ustun turadi.

• Harom ishda: itoat qilinmaydi, ammo hurmat saqlanadi.

• Muboh ishlarda: itoat qilsa, savobga ega bo‘ladi.

• Farzand har holatda ota-onaga hurmat va yumshoqlik bilan munosabatda bo‘lishi lozim.

Vallāhu A‘lam.