Bismillah,
Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.
Aksariyat taloqlar tushmay qolmaydimi? Agar tushmasa, tushmay qolsin — bizning maqsad taloqni har qanday holatda tushirish emas. Bu savol juda o‘rinli, va bu kabi savollar nafaqat taloqqa, balki boshqa ko‘plab masalalarga ham tegishli.
Masalan, qon tahoratni buzadimi? Shofe’iylar “yo‘q” deyishadi, chunki dalil yo‘q deyishadi. Hanafiylar “ha, buzadi” deyishadi. Shofe’iy mezonida qon chiqqan odam tahoratli, Hanafiy mezonida esa tahoratsiz bo‘ladi. Natijada har ikki taraf bir-birini “betahorat” deyish holatiga borib qoladi.
Shu kabi misollar suvdagi najosat masalasida ham mavjud. Bir paqir suvga bir tomchi siydik tushsa, Hanafiy va Shofe’iylar buni najosat desa, Molikiylar “agar rangi, hidi, ta’mi o‘zgarmasa, tahorat olish mumkin” deyishadi. Ya’ni, bu ixtilofli masalalar ko‘plab fiqhiy masalalarda mavjud: tahorat, namoz, hatto kufr va nikoh masalalarida ham.
Taloq masalasida ham shunday. Masalan, siz qanday e’tiqoddasiz? Jumhur ulamolar hayzda berilgan taloqni tushgan deb hisoblaydi, boshqalar esa tushmagan deb hisoblaydi. Siz “tushadi” deb e’tiqod qilsangiz, va hayz paytida taloq bersangiz, u siz uchun tushadi. Chunki sizning niyatingizda va e’tiqodingizda u amalga oshgan hisoblanadi.
Shu sababli, har bir odam mazhabini bilib, o‘sha asosda amal qilishi kerak. Odamlar muayyan bir muftiyga, ishonchli ulamoga ergashadi. Taloq ham e’tiqod va amalga bog‘liq. Hayzda berilgan taloq haqida “tushmaydi” deb ishonch bilan fatvo bergan, dalilga asoslangan ulamoga ergashgan bo‘lsa, u odam Alloh oldida to‘g‘ri bo‘ladi.
Shariatning maqsadi — oilani saqlab qolish. Uch taloqni bosqichma-bosqich qilinishining sababi ham shunda. Hayz paytida yoki yaqinlikdan keyin taloq berishning man qilinishi — bu oilani himoya qilish uchun. G‘azab paytida og‘izdan chiqqan so‘z uchun, bir zumlik xatolik uchun butun bir oila parokanda bo‘lmasligi kerak.
Taloqni tushirmaslik — shariatning oilani asrashga qaratilgan mexanizmidir. Har bir taloq aytgan odamni har holatda ajrashgan deb hisoblash — bu haddan oshish bo‘ladi. Agar taloq noto‘g‘ri vaqtda berilgan bo‘lsa, va shariatda u tushmaydi deyilgan bo‘lsa, demak u tushmaydi.
Ammo bu degani emaski, har kim istaganini aytib, so‘ngra “baribir tushmaydi” deb oqlab yurishi mumkin. Bu yengillikni suiste’mol qilish emas, balki shariatning donoligini tushunishdir.
Xulosa shuki, har kim o‘z mazhabi va fatvosiga amal qiladi. Har kim o‘zi ishonchli deb bilgan ulamoga ergashadi. Va agar ulamoning dalili bo‘lsa, unda siz ham, u ham Alloh oldida javobini bera oladi. Boshqa mazhab egasini haqorat qilish, ayblash — bu johillikdir.
Fiqhiy xilofni bilgan odamlar masjidda, jamoatda, jamiyatda kelishmovchilik qilmaydi. Masala — e’tiqodda, niyatda va ilmdadir. Alloh barchamizga to‘g‘ri tushunish, adolatli hukm yuritish, hamjihatlikda yashashni nasib etsin.
Vallāhu a‘lam.
