Bismillah,

Alloh taologa hamdlar, undan keyin payg‘ambar kelmaydigan oxirgi payg‘ambar, uning oilasi, sahobalari va qiyomatgacha ularga yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo’lsin.

Juda muhim savol. Bu hadisi qudsiyda Alloh taolo tavhidning ulug‘ligini va shirkning naqadar katta jinoyat ekanini bayon qilgan. Bu hadisni to‘g‘ri tushunish uchun, uni boshqa dalillar bilan muvofiqlashtirib qarash kerak. Bir dalilni olib, qolgan barcha diniy majburiyatlarni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi.

Alloh taolo hadisda: “Agar sen yer yuzini to‘ldiradigan darajada gunoh bilan kelsang-u, Menga shirk keltirmagan bo‘lsang, seni kechiraman”, — deydi. Bu erda asosiy urg‘u — shirkdan saqlanishga qaratilgan. Demak, tavhid — Allohga to‘la xolis bo‘lish, ibodatda faqat Unga yuzlanish, hech qanday riyo yoki boshqa xatolikni qo‘shmaslikdir.

Ammo bugungi kunda odamlar bu hadisga tayangan holda yengil qarashmoqda. Holbuki, riyo, boshqacha niyat, ko‘ngildagi xolislik yetishmasligi ham kichik shirk hisoblanadi. Kimni olib ko‘rsangiz, riyosiz, toza qalbli, xolis niyatli ibodat qilgan odamni topish juda qiyin. Shuning uchun, “odamlar shirk keltirmay yuribdi” deyish — noto‘g‘ri.

Agar bir odam qalbida shirkdan asar ham bo‘lmasa — bu ajoyib holat. Ammo bunday odam albatta namozni tark qilmaydi, ro‘zasini qoldirmaydi, zakotni bermay qo‘ymaydi. Chunki qalbdagi tavhid tashqi amallarga ham ta’sir qiladi. Shuning uchun namoz o‘qimaydigan, ibodat qilmaydigan, gunohda davom etayotgan odamni “qalbi toza, shirk keltirmaydi” deyish mantiqiy emas.

Imom Navaviy rahimahulloh, Muslimdagi “kim namozni qasddan tark qilsa, kofir bo‘ladi” degan hadisga sharhida shunday degan: “Agar biror kishi bugun namozni tark qilsa, ertaga boshqa farzni ham tark qiladi.” Bu esa uni iymon yo‘lidan uzoqlashtiradi.

Shuningdek, shirk ikki turga bo‘linadi:

• Shirki akbar (katta shirk): But, sanam, odam yoki boshqa narsalarni Allohga tenglashtirish, Unga sajda qilish, Unga xos sifatlarga boshqani sherik qilish.

• Shirki asg‘ar (kichik shirk): Riyo, Allohdan boshqaga qasam ichish, xolislik yo‘qligi, shariat hukmidan boshqacha hukm qilish.

Shirki akbardan ham, shirki asg‘ardan ham saqlangan qalb juda noyob. Shunday qalb egasi albatta amalda ham xolis, halol, gunohlardan uzoq bo‘ladi. Agar kimdir bu darajadagi xolis qalbga ega bo‘lsa, gunohdan tiyiladi.

Hadisdagi maqsad shuki: agar banda Allohga shirk keltirmasa, gunohlari qancha ko‘p bo‘lmasin, Alloh uni mag‘firat qilishi mumkin. Lekin bu gunohni davom ettirishga ruxsat degani emas.

Bu hadisi qudsiy — tavhidning ne’mat ekanini, shirkning esa yo‘q qiluvchi ofat ekanini bildiradi. Biroq amal qilmaslik, ibodatni tark qilish bilan birga “men shirk keltirmadim” deb o‘zini ovutish — xato. Chunki qalbdagi tavhid kuchli bo‘lsa, amallar ham sog‘lom bo‘ladi.

Bu borada Qur’ondan va hadisdan misollar ko‘p. Jumladan, Fir’avn sehrgarlarining holati: dastlab Fir’avnga yaqin bo‘lish uchun maydonga chiqishgan edi. Ammo Haqni tanigach, bir zumda iymon keltirib sajda qilishdi. Fir’avn ularga tahdid qildi: “Qo‘llaringni-oyoqlaringni kesaman.” Ular: “Qo‘lingdan kelganini qil,” — deyishdi. Bu — iymonning samarasidir.

Xulosa: bu hadis bizga tavhidning, Allohga shirk keltirmaslikning naqadar buyuk fazilat ekanini eslatadi. Biroq bu gunohda bemalol yurish uchun dalil emas. Qalb xolis bo‘lsa, og‘izda, qo‘lda, oyoqda, amalda albatta aks etadi. Shuning uchun bu hadisdagi mag‘firat va’dasi — xolis tavhid bilan birga bo‘lgan bandaga tegishli.

Vallohu a‘lam.