Bismillah,
Alloh ta’ologa hamdlar, undan keyin payg’ambar bo’lmaydigan payg’ambarga, uning oilasi, sahobalari va to qiyomatgacha ularga yaxshilikda ergashganlarga salavot va salomlar bo’lsin.
Ilmiy ixtiloflar musulmonlar orasida bo‘linish va fitnaga sabab bo‘lmasligi kerak
Musulmonlar ilmiy ixtilofga sabab bo‘ladigan masalalarga haddan tashqari sezgir bo‘lmasliklari va bu masalalarni bo‘linish yoki fitna sababiga aylantirmasliklari lozim.
Shayx Ibn Usaymin (rahimahulloh) imom bilan 10 rak’at namoz o‘qib, keyin o‘tirib Vitr uchun kutadigan va Tarovehni imom bilan to‘liq tugatmaydiganlar haqida shunday degan:
“Bizni chuqur qayg‘uga soladigan holatlardan biri shuki, musulmon ummatida shunday bir guruh borki, ular qabul qilinadigan ixtilofli masalalarda farqli fikr bildirgan har qanday kishini qattiq tanqid qilib, bu farqni bo‘linish sababiga aylantiradi. Holbuki, sahobalar davrida ham bunday farqlar mavjud edi, ammo ular birlikda qolishdi. Ayniqsa, yoshlar va Islomga fidoyi bo‘lgan kishilar birdam bo‘lishlari kerak, chunki ularning dushmanlari ular bilan kurashishga tayyor turibdi.”
(Al-Sharh al-Mumti’, 4/225)
Taroveh namozining rak’atlari nechta?
Bu borada ikki toifa haddan tashqari qattiq pozitsiyani egallagan:
Birinchi guruh – 11 rak’atdan ortiq o‘qiganlarni tanqid qilib, buni bid’at deb hisoblaydi.
Ikkinchi guruh – 11 rak’at bilan kifoyalanganlarni tanqid qilib, buni ijmo’ga qarshi chiqish deb aytadi.
Shayx Ibn Usaymin (rahimahulloh) bu borada shunday degan:
“Biz bu masalada haddan tashqari qat’iy pozitsiyaga ega bo‘lish yoki beparvo bo‘lish kerak emasligini aytamiz. Ba’zi odamlar sunnatda kelgan rakatlar sonini qattiq ushlab, bu raqamdan ortiq o‘qishni harom deb hisoblashadi va bunday qilganlarni gunohkor deb aytishadi.
Bu, shubhasiz, noto‘g‘ri. Qanday qilib ular gunohkor bo‘lishi mumkin, holbuki, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)dan kechasi qanday namoz o‘qish haqida so‘rashganda, U zot: “Namoz ikki rak’at qilib o‘qiladi” deb javob berganlar, lekin raqamni belgilab bermaganlar?”
Demak, kimdir 100 rak’at o‘qib, keyin 1 rak’at Vitr qilsa ham bo‘laveradi.
Shuningdek, “Meni qanday namoz o‘qiyotganimni ko‘rsangiz, shunday o‘qing” degan hadis faqat namozning qanday o‘qilishiga tegishli bo‘lib, rak’atlar soniga emas, agar son qat’iy belgilangan bo‘lsa, bu haqda dalil kelgan bo‘lishi kerak edi.
Har qanday holatda ham, bu masalada haddan tashqari qat’iy bo‘lish kerak emas. Ba’zi birodarlar 11 rak’atdan ortiq o‘qigan imomlarni bid’atda ayblab, masjiddan chiqib ketishadi. Shu sababli Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytgan mukofotdan mahrum bo‘lishadi:
“Kim imom bilan namozni oxirigacha o‘qisa, unga butun kechani namoz bilan o‘tkazgandek ajr yoziladi.”
(Tirmiziy, 806; Al-Alboniy sahih degan: Sahih al-Tirmiziy, 646)
Boshqa birodarlar esa faqat 11 rak’at o‘qiganlarni qattiq tanqid qilishadi va bu insonlar ijmo’ga qarshi chiqmoqda deb aytishadi. Holbuki, bu masalada turli ijtihodlar mavjud.
Kechki namozlar uchun belgilangan aniq rak’at soni bormi?
Kechki namozlar, jumladan Taroveh, uchun aniq belgilangan rak’at soni yo‘qligiga dalil Ibn Umar (roziyallohu anhu) rivoyat qilgan hadisdir.
Bir kishi Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan kechki namozining qanday o‘qilishi haqida so‘raganida, U zot shunday javob berganlar:
“Kechki namoz ikki rak’at qilib o‘qiladi (ikki-ikki rak’at qilib). Kim sahar yaqinlashayotganidan qo‘rqsa, bir rak’at bilan Vitr o‘qisin.”
(Buxoriy, 846; Muslim, 749)
Bu hadisdan kechki namozlari uchun aniq belgilangan rak’atlar soni yoqligini anglatadi.
Taroveh namozida 11 rak’atdan ko‘proq o‘qish mumkinmi?
Agar yetuk ulamolarning fikrlariga nazar tashlasak, bu masala keng qamrovli bo‘lib, 11 rak’atdan ko‘proq o‘qishda hech qanday muammo yo‘qligini ko‘rish mumkin.
Mashhur fiqh ulamolarining fikrlari
- Imom Sarkhasiy (Hanafiya) shunday degan:
“Bizning nazarimizda Taroveh namozi 20 rak’atdir, Vitrdan tashqari.”
(Al-Mabsut, 2/145)
- Ibn Qudoma (Hanbaliya) shunday degan:
“Imom Ahmad (rahimahulloh) nazarida 20 rak’at afzal. Bu fikrni Savriy, Abu Hanifa va Shofi’iy ham qo‘llagan. Imom Molik esa 36 rak’at degan.”
(Al-Mughni, 1/457)
- Imom Navaviy (Shofi’iya) shunday degan:
“Taroveh namozi ilmiy ijmo’ga ko‘ra sunnatdir. Bizning nazarimizda u 20 rak’at bo‘lib, 10 taslim bilan o‘qiladi. Uni yakka holda yoki jamoat bilan o‘qish joiz.”
(Al-Majmu’, 4/31)
Bu to‘rt mazhabning ulamolari Taroveh namozining rak’atlari soni 11 dan ko‘p bo‘lishi mumkinligini aytishgan.
Ulamolarning 11 rak’atdan ko‘p bo‘lishi haqidagi asoslari:
1. Oisha (roziyallohu anho)ning hadisi aniq belgilangan rakatlar sonini anglatmaydi, balki Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) o‘qigan odatiy raqamni bildiradi.
2. Ko‘plab salaflar (sahobalar va tobe’inlar) 20 yoki undan ortiq rak’at o‘qiganlari haqida rivoyatlar bor.
(Al-Mughni, 2/604; Al-Majmu’, 4/32)
3. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) 11 rak’atni juda uzun qilib o‘qiganlar, deyarli butun kechani egallagan.
- Sahobalar U zotning ortida namoz o‘qishni yaxshi ko‘rishardi va uzoqligidan shikoyat qilishmagan.
- Ammo keyingi ulamolar insonlarning zaifligini inobatga olib, qiroatni qisqartirib, rak’atlar sonini ko‘paytirish afzal deb bilishgan.
Tarovehda uzun yoki qisqa qiroat qilish masalasi
Muhimi shuki, kim Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) dan rivoyat qilingan uslubda 11 rak’at o‘qisa, u yaxshi ish qilmoqda va Sunnatga ergashmoqda.
Shuningdek, kim qiroatni qisqartirib, rak’atlar sonini ko‘paytirsa, u ham yaxshi ish qilmoqda. Har ikkala yo‘l ham tanqid qilinadigan narsa emas.
- Shayxul-Islom Ibn Taymiyya (rahimahulloh) shunday degan:
“Agar kishi Taroveh namozini Abu Hanifa, Shofe’iy va Ahmad mazhablariga binoan 20 rak’at qilib, yoki Molik mazhabiga ko‘ra 36 rak’at qilib, yoki 13 yoki 11 rak’at qilib o‘qisa, u yaxshi ish qilgan bo‘ladi. Imom Ahmad shunday degan: ‘Chunki aniq bir rak’at sonini belgilovchi dalil yo‘q’. Demak, rak’atlar sonining ko‘proq yoki kamroq bo‘lishi namozda qiyom (tik turish)ning uzoqligi yoki qisqaligiga bog‘liq.”
(Al-Ikhtiyarat, 64)
- Imom Suyutiy (rahimahulloh) shunday degan: “Sahih va hasan hadislarning dalili shuki, Ramazon kechalarida namoz o‘qish tavsiya qilingan, lekin aniq rak’at soni belgilab qo‘yilmagan. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning Taroveh namozini aynan 20 rak’at qilib o‘qiganlari haqida ishonchli dalil yo‘q. U zot kechalari ibodat qilganlar, lekin rak’atlar sonini aniq belgilamaganlar. Keyin esa Ramazonning to‘rtinchi kechasida jamoat bilan o‘qishdan tiyildilar, chunki u majburiy bo‘lib qolishidan xavotirda edilar.”
- Ibn Hajar al-Haytamiy shunday degan: ‘Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) 20 rak’at Taroveh o‘qiganlari haqida sahih rivoyat yo‘q. “U 20 rak’at o‘qir edi” degan rivoyat juda zaif (da’if).’ “
(Al-Mawsu’ah al-Fiqhiyyah, 27/142-145)
Xulosa:
- Odamlarning Tarovehni 20 rak’at qilib o‘qishiga ajablanish kerak emas.
- Asrlar davomida ko‘plab imomlar 20 rak’at o‘qib kelganlar va bularning barchasi yaxshi amaldir.
- Uzoq qiroat bilan 11 rak’at yoki qisqa qiroat bilan 20 rak’at o‘qishning har ikkisi ham joizdir.
Vallohu A’lam.
